Charakter prawny umowy jest niezależny od intencji stron, często dla świadczenia określonych usług można zawrzeć umowę, która pomimo nazwy, odpowiada cechom innej umowy niż to zamierzały strony. Powstałe w praktyce obrotu umowy mogą łączyć w sobie wskazane elementy charakterystyczne dla umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług) i umowy o dzieło; w takim przypadku, o tym, jaki jest to stosunek prawny decydują cechy przeważające zawartej umowy.
Istotą umowy o dzieło (art. 627 Kodeksu cywilnego) jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Umowa taka jest umową rezultatu, co odróżnia ją od umowy zlecenia (art. 734 i następne Kodeksu cywilnego) oraz od umowy o świadczenie usług (art. 750 Kodeksu cywilnego).
Z kolei umowa o świadczenie usług jest umową starannego działania – jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu. Odpowiedzialność za wady dzieła (art. 637 Kodeksu cywilnego i nast.), jest jedną z cech odróżniających umowy starannego działania od umów rezultatu.
Z uwagi na różne cechy charakterystyczne wykonywania czynności na podstawie różnych umów cywilnoprawnych, dla oceny rodzaju stosunku prawnego łączącego strony decydujące jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający.
Od umowy zlecenia umowę o dzieło odróżnia konieczność jej sfinalizowania, w każdym wypadku konkretnym i sprawdzalnym rezultatem. Obowiązek osobistego wykonania dzieła przez przyjmującego zamówienie będzie miał w odniesieniu do umowy o dzieło mniejsze znaczenie, jeżeli rezultat końcowy zostanie osiągnięty.
W wypadku umowy zlecenia rezultat nie jest elementem koniecznym, występuje natomiast jako zasada obowiązek osobistego spełnienia świadczenia przez zleceniobiorcę, z uwagi na osobiste zaufanie między stronami. Ponadto, inaczej niż w ramach umowy o dzieło, dołożenie przez zleceniobiorcę należytej staranności i pomimo tego nieosiągnięcie przez niego zamierzonego skutku, nie może stanowić przypadku niewykonania zobowiązania.
Ewentualna możliwość stosowania przepisów o odpowiedzialności za wady jest elementem konstytutywnym umowy o dzieło. Określony rezultat zawartej umowy o dzieło, a więc „dzieło”, musi mieć indywidualny charakter i odpowiadać osobistym potrzebom zamawiającego, powinno mieć zatem niezależny od działania wykonawcy byt i możliwość uzyskania samodzielnej wartości w obrocie, czego z całą pewnością nie można powiedzieć o np. o zrealizowaniu cyklu szkoleń nawet jeśli zmierzają do osiągnięcia określonych celów).
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r., II UK 115/13, skład orzekający zajął stanowisko, że nie stanowi umowy o dzieło umowa o przeprowadzenie cyklu wykładów (zajęć dydaktycznych), natomiast w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., I PK 44/10, wyrażono pogląd, że dopuszczalne jest zawarcie przez klub sportowy i profesjonalnego zawodnika piłki nożnej umowy cywilnoprawnej o świadczenie usług sportowych.
Na treść zawieranych umów najczęściej składa się szereg faktycznych czynności, które w ostatecznym rozrachunku decydują o charakterze umowy, natomiast nie decyduje o nim nazwa zawartej przez strony umowy. Przyjęcie, że strony łączyła umowa o dzieło, podczas gdy z jej treści i sposobu wykonania wynikają przeważające cechy właściwe dla umowy o świadczenie usług, jest niezgodne z właściwością tego stosunku prawnego.